Οι απαντήσεις στα σημερινά θέματα των Πανελληνίων εξετάσεων στα Αρχαία Ελληνικά (Νέο Σύστημα)

Σε συνεργασία με το Φροντιστήριο Θεμέλιο, σας παρουσιάζουμε τις απαντήσεις στα σημερινά θέματα των Αρχαίων Ελληνικών (ΝΕΟ Σύστημα):

Α1.α.

1. Λ («ἡ δὲ τοῦ φρονῆσαι παντὸς μᾶλλον θειοτέρου τινὸς τυγχάνει, ὡς ἔοικεν  ὃ τὴν μὲν δύναμιν οὐδέποτε ἀπόλλυσιν»)

2. Λ («ἡ δὲ τοῦ φρονῆσαι [ … ] ὑπὸ δὲ τῆς περιαγωγῆς χρήσιμόν τε καὶ ὠφέλιμον καὶ ἄχρηστον αὖ καὶ βλαβερὸν γίγνεται»)

3. Σ (« αὐτοῦ τέχνη ἂν εἴη, τῆς περιαγωγῆς, τίνα τρόπον ὡς ῥᾷστα τε καὶ ἀνυσιμώτατα μεταστραφήσεται … »)

β.

1. «σφεῖς»: Η αντωνυμία αναφέρεται στην λέξη «ἐπαγγελλόμενοι»

2. «ᾧ»: Η αντωνυμία αναφέρεται στην λέξη «ὄργανον»

Β1. (Χρήσιμα δεδομένα για την σύνθεση της απάντησης)

Η παιδεία είναι η τέχνη που, αναπροσανατολίζοντας και καθοδηγώντας τις δεδομένες γνωστικές δυνατότητες του ανθρώπου, προάγει την ολιστική και βαθμιαία προσέγγιση του Αγαθού

Σχόλια σχολικού εγχειριδίου (Φάκελος Υλικού) σ.91

Το ον είναι το υπαρκτό. Η αναζήτηση του αληθινά υπαρκτού αποτέλεσε εξαρχής για την φιλοσοφία μέγα ερώτημα, το λεγόμενο οντολογικό ερώτημα «το πάλαι τε και νυν και αεί ζητούμενον και αεί απορούμενον, τι το ον» (Αριστοτέλης, Μετά τα φυσικά 1028b2-4). Αυτό που υπάρχει πραγματικά είναι μόνο οι Ιδέες όχι τα αισθητά. 

Η ουσία κάθε νοητού πράγματος, που ο Πλάτων αποκαλεί  Ἰδέαν ενός Ὂντος (π.χ η Ἰδέα της δικαιοσύνης) και που μπορεί να συλλάβει κανείς μόνο με τη νόησή του (άρα ανήκει στο νοητό κόσμο). Η θέασις των  Ἰδεῶν αποτελεί κατά το φιλόσοφο τη μόνη αληθινή γνώση, ενώ οτιδήποτε άλλο είναι δόξα (δοξασία), με ελάχιστη ή και ανύπαρκτη γνωσιολογική αξία.

περιαγωγή: μεταστροφή. Η λέξη έχει φιλοσοφική βαρύτητα, διότι δείχνει πως η γνώση και η παιδεία, καθώς στρέφεται στον κόσμο, οφείλει να έχει πάντα καθολικό χαρακτήρα και να μην εξαντλείται σε προσέγγιση από μία επιμέρους οπτική γωνία. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η χρήση του δεοντολογικού ρηματικού επιθέτου περιακτέον, το οποίο όμως δεν προτρέπει απλώς σε μια ευρύτερη θέαση αλλά αποβλέπει σε μια μεταστροφή της ψυχής από τον κόσμο των αισθήσεων προς τον κόσμο των Ιδεών. Πρόκειται, όπως και στην περίπτωση της παιδείας, για μια στροφή όλης της ύπαρξης προς τον «ήλιο», προς το αγαθό – για μια επώδυνη πορεία. Λίγο παρακάτω (521d) ο Πλάτων θα ονομάσει την άνοδο της ψυχής προς το όντως Ον, «μεταστροφή / επιστροφή της ψυχής από μια νυχτερινή μέρα στην αληθινή μέρα» – και αυτή είναι η «αληθινή φιλοσοφία».

Ο φανός(φωτεινός, λαμπρός). Η λέξη σκοτώδης που ακολουθεί είναι αντίθετη. Η συνηθισμένη στον Πλάτωνα αντίθεση ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι λειτουργεί συμβολικά για την αντίθεση παιδείας – απαιδευσίας (έλλειψη παιδείας)

Ø 

Επικουρικά για την έννοια της παιδείας στον Πλάτωνα μπορεί να αξιοποιηθεί το Παράλληλο Κείμενο 1 του Φακέλου Υλικού, σ.108

Ø 

Διευκρινιστικά, παραθέτουμε επίσης και το παρακάτω:

Κατά τον Πλάτωνα, η παιδεία, αποτελεί το ύψιστο αγαθό για τον άνθρωπο, καθώς συνδέεται άρρηκτα με την πολιτειακή ισορροπία και σταθερότητα. Αποτελεί βασικό απόκτημα στη ζωή του, διότι τον οδηγεί στην ευδαιμονία, καθώς η ψυχή του στρέφεται στο Αγαθό. Εφόσον, λοιπόν, γίνεται καλύτερος άνθρωπος, διαμέσου της παιδείας, αυτομάτως καθίσταται και ικανός, για να συμβιώσει σε μια ιδεώδη κοινωνία. Το έργο του Πολιτεία αποδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα, στην ανθρώπινη ψυχή, για τον εξής λόγο : η ψυχή δύναται να κατακτήσει την υπέρτατη ευτυχία (την ευδαιμονία), όχι μόνον μέσα από την θεμελίωση ορθών πολιτειακών θεσμών, αλλά ιδίως μέσα από ην παιδεία. Ο Πλάτωνας, ειδικότερα, υποστηρίζει, ότι η παιδεία αφενός μεν συμβάλλει στην ομαλή πορεία και διακυβέρνηση μιας πολιτείας και αφετέρου συντελεί στην απόκτηση και διατήρηση της κοινωνικό-πολιτικής ισορροπίας. Επομένως, η ύπαρξη φαινομένων κοινωνικής παθογένειας, δυσαρμονικών προς την κοινωνική ισορροπία, μαρτυρεί την έλλειψη παιδείας και κατά φυσικό επακόλουθο, την κακή πολιτειακή αγωγή και διακυβέρνηση. Η κατάσταση, η οποία διαμoρφώνεται σε ένα κράτος αποτελεί συνάρτηση της διαλεκτικής σχέσης της ηθικής και πνευματικής προσωπικότητας, αλλά και της αρετής και της δικαιοσύνης. Η αδυναμία της ύπαρξής της, θεωρείται ως υπεύθυνη για τον προοδευτικό εκφυλισμό της πολιτικής. Η ιδέα, λοιπόν, του Αγαθού στηρίζει όλη την Πολιτεία, η οποία αποτελεί προϊόν παιδείας. Μέσα από το έργο του ο Πλάτωνας καταδεικνύει, ότι δίχως παιδεία, κάθε ανθρώπινο ον, οδηγείται σε καταστάσεις βάρβαρες και απαίδευτες, οι οποίες βλάπτουν και τον ίδιο, αλλά και τους συνανθρώπους του. Άρα, λοιπόν, η παιδεία, που δεν είναι μόνο μετάδοση γνώσεων, αλλά στροφή προς την αλήθεια και την Ιδέα του Αγαθού, αποτελεί θεμέλιο της ιδανικής πολιτείας, για να διαμορφωθεί ο άνθρωπος “κόσμιός τε και θείος εις τό δυνατόν ανθρώπω” (Πολιτεία 500 d l.).

Ιωάννας Κοσμά, Οι παιδαγωγικές αντιλήψεις στον Πλάτωνα – Το πρότυπο της Πολιτείας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Διπλωματική Εργασία Π.Μ.Σ «Ηθική Φιλοσοφία», 19/10/2018

Β2.

Ο Πλάτων δεν πιστεύει ότι ο άνθρωπος αποκτά την γνώση ως πληροφορία που λαμβάνει χώρα έξωθεν, αλλά ότι την ανακαλύπτει και την παράγει μέσα του. Γι’ αυτό και αυτήν την έντονα βιωματική γνωστική διαδικασία την ονομάζει συμβολικά ἀνάμνησιν (Φαίδων 76a) 

Η γνώση και η παιδεία γεννιούνται μέσα στον άνθρωπο και κατά συνέπεια η διαδικασία απόκτησής τους, η παιδεία, είναι μια εσωτερική ψυχική διεργασία: η σταδιακή απομάκρυνση από το πρόσκαιρο γίγνεσθαι (ἐκ τοῦ γιγνομένου) και η θέαση του Αγαθού μέσα από την ολιστική (σύν ὅλῃ τῆ ψυχῇ) προσέγγισή του.

Η παράγραφος δομείται πάνω σε μια αναλογία. Όπως το μάτι  απαιτεί στροφή όλου του σώματος για να έχει ολοκληρωμένη θέαση του αντικειμένου του, έτσι και η γνώση απαιτεί ψυχική, δηλαδή βιωματική σχέση του ανθρώπου με το γνωστικό αντικείμενο. Απαιτεί μια μεταστροφή της ψυχής (περιακτέον εἶναι) και επιτυγχάνεται με την συνδρομή ποικίλων δυνάμεών της και όχι μόνο με τον νου. Γι’ αυτό και ο Πλάτων χρησιμοποιεί το ρήμα «θεῶμαι», το οποίο συναιρεί τις αισθητηριακές και νοητικές γνωστικές δυνατότητες του ανθρώπου, επικυρώνοντας την άμεση σχέση του με τον κόσμο. 

B3.

1. α

2. γ

3. β.

4. β

5. γ

Β4.α.

φανόν: φάσμα

ἀνασχέσθαι: ανακωχή  

περιακτέον: άξονας

τετραμμένῳ: ανατροπή

ἐντιθέντες: παρακαταθήκη

ἀπόλλυσι: απώλεια

Από την Στήλη Β περισσεύουν οι λέξεις: τρυφερός και απόλυση.

Β4.β [ενδεικτικά]

«ἐπαγγελλόμενοι»

Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης οικονομικής κρίσης χιλιάδες νέοι άνθρωποι μετανάστευσαν αναζητώντας την «γη της επαγγελίας», η οποία για πολλούς παρέμεινε άπιαστο όνειρο.

«ἐπιστήμης»

Η επιστήμες της Πληροφορικής βρίσκεται σε ραγδαία άνοδο τα τελευταία χρόνια.

Β5.

Στο παράλληλο κείμενο διατυπώνονται απόψεις του Αλ. Δελμούζου για την παιδεία, που έχουν σαφείς ομοιότητες με τις πλατωνικές θέσεις. Ο Πλάτωνας θεωρεί ότι η αληθινή παιδεία είναι τελικά  μια συνειδητοποιημένη στάση ζωής ενώ και ο Αλ. Δελμούζος επισημαίνει ότι όσο περισσότερο προσπαθεί και δοκιμάζεται κανείς μέσα του σε θέματα παιδείας, τόσο πιο πολύ προσεγγίζει την ιδανική εκδοχή της υπόστασής του. Άλλωστε η παιδεία θεωρείται και από τους δυο σημαντικό μέσο ώστε να προκόψει κανείς ατομικά και συλλογικά έχοντας ως τελικό στόχο την αναβάθμιση της ποιότητας του ανθρώπινου βίου. Η δημιουργία ελευθέρων και καλλιεργημένων προσωπικοτήτων επιτυγχάνεται με διαρκή προσπάθεια και επιμονή και σταθερό προσανατολισμό την ποιότητα και την ουσία.  

Γ.  ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Γ1.

Αν όμως κάποιος με ρωτήσει. Βέβαια και, αν κάποιος αδικεί την πόλη, ισχυρίζεσαι πως πρέπει να έχουμε ειρήνη μαζί του; Δε θα το έλεγα / ισχυριζόμουν. Αλλά περισσότερο υποστηρίζω ότι πολύ πιο γρήγορα θα εκδικούμαστε αυτούς, αν δε δίνουμε αφορμή αδικίας σε βάρος κανενός / να αδικούμε κανέναν. Γιατί (σ’ αυτήν την περίπτωση) δε θα έχουν κανένα σύμμαχο.

Γ2.

Στο απόσπασμα αυτό ο Ξενοφώντας παρουσιάζει τα πλεονεκτήματα της ειρήνης και τα μειονεκτήματα του πολέμου. Από τη μια πλευρά όταν επικρατεί η ειρήνη σε μία πόλη έρχονται χρήματα και πολλά αγαθά «εὑρήσει … ἀνενεχθέντα». Ταυτόχρονα όλα αυτά συντελούν στην αύξηση των εσόδων και της ευημερίας, ώστε οι πολίτες να τα εκμεταλλευθούν δημιουργικά και προς το όφελός τους «ἐπεί δε είρήνη κατά θάλατταν … ὅ τι βούλονται». Από την άλλη πλευρά κατά την περίοδο του πολέμου όλα τα προαναφερθέντα όχι μόνο δεν επιτυγχάνονται αλλά και αυτά που υπάρχουν σπαταλώνται και ξοδεύονται σε εκστρατείες «και ἐν τῷ νῦν χρόνῳ … καταδαπανηθείσας».

Γ3.

α) ἐκλιπούσας: ἐξέλειπες

εἰσελθούσας: εἰσῂεισθα / εἰσῂεις

καταδαπανηθείσας : κατεδαπανῶ

β) μᾶλλον:

Θετικός: μάλα

Υπερθετικός: μάλιστα

θᾶττον:

Θετικός : ταχέως

Υπερθετικός : τάχιστα

γ)

τις : τισί (ν) (δοτική πληθυντικού)

προσόδους : οἱ πρόσοδοι (ονομαστική πληθυντικού)

πολίταις : ὦ πολῖτα (κλητική ενικού)

Γ4.

α) ἤ εἰρήνην : β΄ όρος σύγκρισης που εκφέρεται ομοιότροπα με τον α΄ όρο (πόλεμον) και εξαρτάται από το συγκριτικό βαθμό «κερδαλεώτερον» / υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου «εἶναι»

ταῦτα : υποκείμενο του ρήματος «ἄν κριθείη» (αττική σύνταξη)

τῶν προσόδων: ετερόπτωτος επιρρηματικός προσδιορισμός, γενική διαιρετική στο επίθετο «πολλάς»

ἄγειν : τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απροσώπου ρήματος «χρή» (υποκείμενό του εννοείται το «ἡμᾶς»)

β) «ἁνενεχθέντα»: κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη στο αντικείμενο «χρήματα» του ρήματος εὑρήσει» από το οποίο και εξαρτάται (γνώσεως σημαντικό).

γ)

«πῶς ἄν ἄμεινον ταῦτα κριθείη»: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση που εξαρτάται από το ρήμα «οὐκ οἶδα» της κύριας πρότασης. Λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος « οὐκ οἶδα».

«ὡς χρή και προς τοῦτον εἰρήνην ἄγειν» : δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση που εξαρτάται από το ρήμα «λέγεις». Λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος «λέγεις» της κύριας πρότασης.